Maandag 17 februari 2025 om
20.00 uur
Cultuurcentrum Hasselt - kleine schouwburg
Toegang: 5,00 euro
Spiritualiteit en klassieke muziek
Wandeling door het leven en werk van Bach
Bart Stouten
voormalig radiopresentator
Met muzikale intermezzo's door de jonge Leuvense cellist Emiel Cockx
Bart Stouten (Sint-Truiden 1956) is dichter en was meer dan 30 jaar radiopresentator bij (eerst) Radio3 en (daarna) Klara. In de jaren tachtig was hij werkzaam als copywriter en nadien bij de Universiteit Antwerpen. Bij Klara presenteerde hij programma's als ‘De Tuin van Eden’, ‘Stouten op Zondag’ en ‘Klassiek Leeft’.
Bart Stouten is auteur van 13 dichtbundels en ruim 10 fictie- en non-fictieboeken. In zijn causerie legt hij de link tussen spiritualiteit en klassieke muziek, met een klemtoon op de laatbarok van Johann Sebastian Bach. Hij neemt ons mee op een poëtische wandeling door het leven en werk van de grootste componist aller tijden maar ook met een sprankelende reflectie op het leven zelf.
De lezing wordt afgewisseld met muzikale intermezzo's door de jonge Leuvense cellist Emiel Cockx.
Bart Stouten
Tot in het diepst van mijn wezen ben ik een homo naturaliter religiosus. Het heeft niets met bigotte vroomheid te maken.
Woorden en muziek. Altijd op zoek naar de ultieme symbiose
Bart Stouten is dichter. Hij was jarenlang presentator bij KLARA, waar hij tot eind september 2021 met veel succes dagelijks het programma Klassiek Leeft presenteerde.
Stouten, gouden regeringsmedaille aan het Koninklijk Atheneum Sint-Truiden, winnaar van de opstelwedstrijd 1974 van de Alliance Française, was in de jaren tachtig werkzaam als copywriter en bij de Universiteit Antwerpen.
De dynamiek van radio als kunstmedium daagde hem o.a. bij het beluisteren van de heruitzending, op de langegolf, van de oorspronkelijke hoorspelen van Samuel Beckett n.a.v. diens 80e verjaardag in 1986. In 1990, toen hij bij Radio1 werd aangesteld als producent bij de dienst Hoorspelen van de VRT, heeft hij die Beckett-juweeltjes integraal vertaald en gerealiseerd in een Nederlandstalige versie, samen met regisseur Martine Ketelbuters. Later leidde hij ook andere hoorspelreeksen voor de Vlaamse radio met exclusief werk van o.a. Tom Stoppard, Harold Pinter en Peter Handke.
Voor Zegge en Schrijve, het literair magazine van Radio3, verzorgde Stouten in het midden van de jaren negentig poëtische sfeerbeelden met interview en discursieve introductie. Drie jaar lang presenteerde hij het dagelijkse Pak van Sjaalman (1998-2000) waarin hij samen met Gudrun de Geyter en Johan Van Cauwenberge inzoomde op aspecten van hedendaagse literatuur en filosofie.
Bij Klara werkte hij mee aan het literair magazine Volgeboekt en presenteerde meer dan tien jaar lang het spitsprogramma De Tuin van Eden (een poëtische mix van klassiek, jazz, wereld- en filmmuziek). Nadien was er Stouten op Zondag (2010-2013) en het lunchprogramma Bellevue (2011-2013).
Van 2013 tot aan zijn pensioen in 2021 presenteerde Bart Stouten elke weekdag bij Klara het klassieke muziekprogramma Klassiek Leeft.
Op 2 oktober 2021 blikte hij terug op zijn carrière bij Katelijne Boon in het programma De Liefhebber.
Op 19 december 2021 was hij in gesprek over zijn carrière en leven bij Friedl Lesage in Touché op Radio1.
Op vraag van Klara was hij, tijdens zijn pensioen, vanaf 9 oktober 2021 tot 24 juni 2022 wekelijks op vrijdagavond, presentator van een one-off reeks die de terugkeer markeerde van De Tuin van Eden.
Als dichter heeft hij zijn stijl langzaam laten rijpen in wat hij zijn 'goudmijn van dertig gekartonneerde Griekse schriftjes' noemt, literaire dagboekaantekeningen die hij dagelijks maakte (sedert het overlijden van zijn ouders en tweelingszus in een tragisch ongeval midden in zijn puberteit) zonder te weten welke definitieve vorm ze later zouden krijgen.
Bart Stouten is een groot liefhebber en kenner van muziek en voelt zich aangetrokken door auteurs en dichters die zelf iets doen met de muziek in hun werk (Beckett, Proust, Celati, Barthes, Eliot, Powell, Bernlef, Cendrars, Hellman, Waugh, Maeterlinck, Musil, Pasolini, Yeats, Mishima, Cocteau).
Na een aantal 'obscure' uitgaven waaraan hij 'warme herinneringen' bewaart, hoewel hij er zich nu niet langer in thuisvoelt, publiceerde hij tot hiertoe twaalf 'officiële' bundels en een negental romans en proza-teksten.
Stoutens poëzie is een zoektocht naar vrijheid, ver weg van de 'makkelijke expressie'. Hij vertrouwt erop dat de woorden zélf naar hem toekomen, zegt hij, en daarom kan hij hen ook beminnen. Hoewel hij vanuit een streng disciplinegevoel schrijft, laat hij zich niet de ijzers aanbinden door voorschriften inzake vorm en genre. De rake toon is alles, voor Stouten. En daar blijft hij koortsachtig naar op zoek.
Op zondag 7 november 2021 kreeg Bart Stouten in Roeselare de Zilveren Rodenbachpen uitgereikt. Deze pen is een onderscheiding van de Stad Roeselare waarmee men voorname dichters wil eren en uitnodigen om een rol op te nemen in de samenleving om de poëzie in het hart van de mensen te brengen.
`"Bachs muziek is poging tot godsbewijs"
Tertio, 17 januari 2018
Ludwig de Vocht
Iets met Bach, zo luidde de titel van de Bach-marathon die Klara eind december 2017 uitzond. Klara-presentator Bart Stouten werd in de wieg al doordrenkt van diens muziek. De impact daarvan klinkt door in het jongste werk van de vertrouwde VRT-radiostem. Bart Stouten over Bach is een essay, een partita in woorden, die moet lijken op Bachs Chaconne in d klein voor vioolsolo (BWV1004)
Bart Stouten aan de Via Appia in Rome waar hij het idee kreeg een tombeau voor Bach te schrijven.
Volgens een omstreden interpretatie van de Duitse musicologe Helga Thoene was deze chaconne een tombeau, een muzikaal eerbetoon aan Maria Barbara Bach, de eerste vrouw van Johann Sebastian Bach. Bart Stouten draagt zijn chaconne-essay op aan de Italiaanse Anna Rosa.
God laten voelen in klank
Is dit essay een tombeau voor de vrouw die uw passie voor Bach heeft gewekt?
"Anna Rosa is een collega-producer van de RAI die ik in Rome leerde kennen bij de Prix Italia, waar ik samen met haar in de jury zat. We konden urenlang van gedachten wisselen over Bach. Haar broer is pianist. Ik heb nooit met iemand zo'n diepgaande gesprekken over een componist gehad. Het was hallucinant. Het is overigens niet zij die mijn passie voor Bach gewekt heeft. Dat was mijn moeder. Zij speelde tijdens mijn eerste levensjaren platen van Bach, vooral orgel. Ik kreeg Bach met de pap ingelepeld. Op mijn vijfde wilde ik al Bach spelen toen ik mijn eerste pianolessen kreeg."
De chaconne bestaat volgens Thoene uit fragmenten uit bestaande cantates.
"Johannes Brahms heeft gezegd dat Bachs chaconne ’een van de schitterendste, onbegrijpelijkste muziekstukken ter wereld is.’ Het is een dans van ideeën die uitgevoerd wordt nadat iedereen is vertrokken, bij de barre in een lege en donkere oefenruimte, in de duistere diepte van de grote hersenen. De analyse van Thoene vind ik fascinerend. Ze laat me binnendringen in de componeerkeuken van Bach. Hoe deed hij dat? Welke flarden van eerdere cantates kunnen we ontdekken in zijn Chaconne? Dat zijn intrigerende vragen."
Hoe komen uw essay en de chaconne overeen?
"Een chaconne is een dansant muziekstuk dat bij uitstek geschikt is als een spel van variatie rond terugkerende thema's. De chaconne was van oorsprong een dans, afkomstig uit de Nieuwe Wereld. Dat inspireert mij om met woorden te dansen. Daarnaast kan ik mijn thema's laten op- en onderduiken. De ziekte van Anna Rosa, de werkwijze van Bach, zijn plaats in mijn leven, hoe die plaats mijn kijk op kunst beïnvloed heeft. Dat zijn de thema's, daarop kan ik variëren, en ik heb geprobeerd dat evenwichtig te doen."
U interpreteert de chaconne als een schuldbekentenis. Is uw essay dat ook?
”De enige schuldbekentenis waarvan ik me bewust ben, is dat ik nog steeds niet geantwoord had op het verlangen van mijn uitgever dat ik een boek zou schrijven over Bach. Ik wilde mezelf niet onsterfelijk belachelijk maken. Er zijn al zo enorm veel boeken over Bach geschreven. Ik moest iets heel anders doen. Toen kwam plots het idee van een essay, gedacht in de geest van Bach. Polyfoon dus. Meerdere stemmen rond de thema's die ik wilde aansnijden, in een tekst over de toch wel heel centrale plaats van Bach in mijn leven. Ik heb altijd beseft dat Bach extreem belangrijk is geweest voor mij. Voor heel mijn kijk op kunst als zingeving, wat natuurlijk een beetje een ouderwets idee geworden is."
Bachs ouders stierven voor hij tien was. uw ouders voor uw vijftiende.
Creëert dat een extra band?
"Ik denk het wel. Ik snap heel goed die bijna obsessieve drift van Bach om spirituele nestwarmte te creëren via zijn muziek. Bach heeft zijn talent benut om de leemte die de dood van zijn ouders naliet, te dempen. Je kan zijn verdriet horen, zijn verlangen om het te boven te komen in superieure muziek.”
"Mijn liefde voor Bach liep vele jaren van mijn leven parallel met mijn verlangen naar God” schrijft u. Nu niet meer?
Toch wel. Maar je moet dan even afstand doen van het beeld van God als een primus motor, een moraliserende man-met-de-baard. Wanneer je dat vervangt door een dieper, groot en oneindig bewustzijn, dan klopt de aanname nog steeds. Ik weet dat het godsverlangen in deze tijd taboe is, maar ik hoef me niet schuldig te voelen dat het overleeft bij mij. Een heel diepe intuïtie in mij geeft me in dat God de kracht is die alle andere dimensies bij elkaar houdt. Net dat intrigeert me bij Bach: hij laat eenvoudig harmonisch materiaal in meerdere dimensies resoneren. Vergeet niet dat Bachs muziek een poging tot godsbewijs inhoudt: hij wil God laten voelen in zijn klank."
U bestempelt muziek als spiritueel teleologisch. Geldt dat alleen voor Bach?
"Noten reiken veel verder dan woorden. Noten kunnen potentieel treffen wat taal niet meer gezegd krijgt. Dat heeft te maken met de ruis van connotaties rond elk woord. Voor jou betekent het woord ’tafel' iets heel anders dan voor mij, en al helemaal wanneer het gaat over begrippen als 'liefde’ of ‘verlangen’. De spirituele teleologie schuilt bij Bach in de suggestie van een eenheidsverband, zo sterk aanwezig in elke partituur van hem. Elke partituur klinkt als een kleine kosmische symfonie, waar elk akkoord zijn unieke plaats kent, en geen enkel akkoord overbodig is of triviaal. Het geldt niet alleen voor hem, natuurlijk. Maar het is net zijn muziek die deze suggestie zo sterk maakt. Heel de evolutie van de muziek na de romantiek was juist een afbraak van dat eenheidsverband.“
Uw moeder heeft de Mattheuspassie aangeprezen als het grootste kunstwerk.
U kiest voor de Hohe Messe.
"Die heeft Bach geschreven om indruk te maken op de vorst in Dresden. Hij heeft het allerbeste van zijn oeuvre bij elkaar gebracht en naar alweer een nieuwe hoogte opgetild. Die Hohe Messe is Bachs ultieme vademecum van zijn kunnen: alles waartoe hij in staat is, straalt daar. De Mattheuspassie is een enorm fascinerend oratorio, maar het wil vooral de gelovige Christus' Olijfbergdrama aan den lijve laten voelen. De Hohe Messe is veel meer een verkenning van uiterste mogelijkheden, los van die identificatie met het lijden van Christus."
Hoe dicht bent u bij Bach geraakt als u het vergelijkt met uw pogingen dicht bij Marcel Proust en Samuel Beckett te geraken?
"Waar kun je Bach vinden? In zijn partituren zélf. Ik heb oneindig veel Bach gespeeld. Als jongeman kon ik genieten van de lectuur van die partituren, bijvoorbeeld tijdens een lange treinreis. Ik speelde eerst piano, later klavecimbel en orgel. Ik heb jarenlang Bach geoefend in een koude kerk. Dan leer je Bach kennen als een sfeerschepper en een harmonisch avonturier tegelijk. Dan ontdek je hoe hij materiaal wegwerkt, wanneer hij erop is uitgekeken. Hoe zijn stemmen elkaar proberen te overklassen. Hoe hij fuga's schrijft die helemaal passen op een orgel, andere op een klavecimbel en weer andere op het schuchtere klavichord. In die ontdekkingen ontmoet je de échte Bach. AI de rest is fictie."
"Elke partituur klinkt als kleine kosmische symfonie."
Terloops hebt u het over "de taalkunstenaar als gerateerde componist." Heeft dat betrekking op u?
'Taal is in wezen muziek. Wanneer we in onze spreektaal zinnen bouwen, is die muzikaliteit goed hoorbaar. Ik ben dichter en ben me bewust van alles wat meetrilt in de taal. Die muzikaliteit is een belangrijke factor. Muziek is een metataal, een taal voorbij de gewone taal. Ik geef toe dat ik componisten als Luc Brewaeys een beetje benijd. Bij gewone taal zit je vast aan kleverige bijbetekenissen, wat ik de *ruis van connotaties' heb genoemd. In muziek kun je op een abstract niveau recht naar de diepte van het zijn gaan. Naar de essenties van ons bestaan. Mijn teksten zijn het beste alternatief voor de componist die teloorging in mij."
Bart Stouten over Bach
Bart Stouten over Bach
UItgeverij Vrijdag
ISBN: 9789460016066