Maandag 19
februari 2024 om
20.00 uur
Cultuurcentrum Hasselt - kleine schouwburg
Toegang: 5,00 euro
Synodaliteit
Samen op weg! Maar waarheen?
Geert De Cubber & Bruno Spriet
Geert De Cubber is
permanent diaken en theoloog
Bruno Spriet is secretaris-generaal
van de Belgishe bisschoppenconferentid
Samen op weg gaan
Paus Franciscus lanceerde een synode over synodaliteit. Letterlijk betekent het iets als 'samen op weg gaan'. Waarover gaat het concreet?
- Synode betekent letterlijk: samen op weg. Als de kerk een synode houdt, bedoelt ze een programma van bijeenkomsten waarbij het hele Volk van God betrokken is om bepaalde vraagstukken te onderscheiden en de paus te helpen om tot besluitvorming te komen.
- Synodaliteit is niet zozeer een gebeurtenis, maar een proces en houding. Het is een actie van de Geest. Paus Franciscus verstaat dit als: samen op weg gaan en elkaar begeleiden op de geestelijke weg om in verbondenheid met elkaar onze roeping tot zending te beleven.
- We spreken dan ook van een synodale kerk als ze deze synodale weg van gezamenlijke onderscheiding bewandelt. Concreet uit zich dat in overlegstructuren, van kleine lokale gespreksgroepen tot diocesane raden en de bisschoppensynode in Rome.
- Een fundamenteel aspect is dat iedereen (ongeacht sociale of klerikale status) met gelijk gewicht mag spreken én luisteren en dat uiteindelijk de paus het gezag heeft om tot gedragen beslissingen te komen.
(Bron: Kerknet)
Kernbegrippen
Paus Franciscus roept al wie zich betrokken voelt, op om mee na te denken over de kerk. Dat vergt toch wat voorbereiding. Weet waarover je het hebt!
Charisma's
Met charisma bedoelt de kerk niet zozeer de uitstraling van iemand, maar wel zijn gave, zoals in dit Bijbelfragment (1 Korinthiërs 12): Aan de een wordt door de Geest het verkondigen van wijsheid geschonken, aan de ander door diezelfde Geest het overdragen van kennis; de een ontvangt van de Geest een groot geloof, de ander de gave om te genezen. En weer anderen de kracht om wonderen te verrichten, om te profeteren, om te onderscheiden wat wel en wat niet van de Geest afkomstig is…
Het priesterambt is maar een van de vele charisma’s in de kerk en al te vaak raken andere charisma’s ondergesneeuwd. De synode wil die naar boven halen vanuit het besef dat de Geest zijn gaven vrij uitdeelt aan iedereen, altijd in termen van wederzijdse onderwerping en dienstbaarheid, want de hoogste gave, die alles op elkaar afstemt, is de liefde.
Consensus
In de context van het synodaal proces betekent consensus niet: het behalen van uniformiteit of een democratische meerderheid. Wel verwijst het naar het proces van luisteren om te onderscheiden waartoe God ons roept. Na zelf goed geluisterd te hebben, is het aan de paus om de gemeenschappelijke weg concreet te bepalen.
Diocesane fase
De eerste fase van het wereldwijde synodale proces gebeurt in de bisdommen. Dat is de diocesane fase. Bedoeling is dat in kleine lokale groepen (parochies, verenigingen, scholen en zo meer) uitgewisseld wordt over een aantal vragen. Daarvan worden verslagen ingediend bij het bisdom.
Op het einde van deze fase wordt één overkoepelend verslag opgemaakt voor het hele bisdom. Dat gaat naar Rome. Op basis van alle verslagen uit alle bisdommen wordt een werkdocument opgesteld als vertrekpunt voor de bisschoppensynode in Rome.
Doopsel en vormsel
Het doopsel is de fundamentele identiteit van alle gelovigen, welke plek ze ook innemen in de kerkelijke hiërarchie. Op grond daarvan is iedere christen mee verantwoordelijk voor de kerk. Door het vormsel ontvangen de gelovigen de volheid van de gaven van de heilige Geest en zijn ze dus toegerust voor de zending die hen bij het doopsel is toevertrouwd.
Gemeenschap
De synode over synodaliteit kreeg als ondertitel mee: participatie, missie en gemeenschap. Dat laatste is een belangrijk woord dat eenheid uitdrukt. Het Latijn gebruikt hier het woord communio. De letterlijke vertaling - communie - gebruiken we voor de eucharistie, maar betekent hetzelfde: gemeenschap.
Synodaliteit – begrepen als samen nadenken en tot inzicht komen – is een levende uitdrukking van de katholiciteit van de Kerk als gemeenschap. En met die katholiciteit bedoelen we dan weer dat het geloof gedeeld wordt door alle leden van het Volk van God en dat het open staat voor alle mensen en alle volkeren.
Gezag en hiërarchie
Als het Nieuwe Testament het heeft over de macht die Jezus van de Vader heeft ontvangen, dan gaat het over het verlenen van de genade om mensen tot kinderen van God te maken. Door het doopsel heeft ieder lid van het volk van God deel aan dit gezag. Daarom mag er geen afstand zijn tussen de gemeenschap en haar priesters, al is er wel een onderscheid tussen de taken (alles in de wederkerigheid van de gemeenschap).
Het besluitvormingsproces van een synode is een gezamenlijke oefening maar de uiteindelijke besluitvorming is de bevoegdheid van de bisschop, die borg staat voor apostoliciteit en katholiciteit. Uitwerken is een synodale taak; beslissen is een ministeriële verantwoordelijkheid.
Een correct synodaal proces draagt bij tot een betere, dus persoonlijke en collegiale uitoefening van gezag.
Instrumentum Laboris (werkdocument)
Het Instrumentum Laboris is het werkdocument dat als basis dient voor het synodaal proces. Het wordt gepubliceerd door het Secretariaat-Generaal van de Bisschoppensynode. In tegenstelling tot vorige synoden zijn er voor de Synode over Synodaliteit 2 versies: één voor de plaatselijke fase en één voor de bisschoppensynode in 2023.
Kerk
Het ecclesiologisch perspectief van Vaticanum II overnemend, schetst paus Franciscus het beeld van een synodale Kerk als een omgekeerde piramide die bestaat uit het Volk van God en het College van Bisschoppen, waarvan een van de leden, de opvolger van Petrus, een specifiek ambt van eenheid heeft. Hier ligt de top onder de basis.
Luisteren
Een synodale Kerk is een Kerk die luistert, stelt paus Franciscus: Het gelovige volk, het bisschoppencollege, de bisschop van Rome: allen luisteren naar elkaar; en allen luisteren naar de Heilige Geest.
Synodale dialoog vereist moed, zowel in het spreken als in het luisteren.
Het gaat er niet om een debat aan te gaan waarin de ene spreker probeert de anderen te overtroeven of hun standpunten bruut weerlegt, maar om uit te drukken wat de heilige Geest lijkt te suggereren en tegelijkertijd open te staan voor aanvaarding van wat dezelfde Geest suggereert in de standpunten van anderen.
Missie
Het Conciliedocument Lumen Gentium stelt de heroprichting van de synodaliteit voor. Het schetst de aard en zending (missie) van de Kerk als Volk van God op pelgrimstocht door de geschiedenis naar het hemelse vaderland. Al haar leden worden door het doopsel met dezelfde waardigheid als kinderen van God bekleed en met dezelfde zending belast.
Die zending of missie houdt in: leven vanuit het geloof in openheid naar iedere mens zonder onderscheid.
Onderscheiding
Het synodale proces veronderstelt dat deelnemers luisteren naar elkaar om te onderscheiden wat God tegen ieder zegt. Eigenlijk is onderscheiding een manier van leven, om de leiding van de Heilige Geest te volgen.
Samen onderscheiden, helpt om bloeiende en veerkrachtige gemeenschappen op te bouwen. Het is een genade van God, maar kan niet zonder onze eigen betrokkenheid op eenvoudige manieren: gebed, bezinning, aandacht voor iemands innerlijke gesteldheid, luisteren en met elkaar praten op een authentieke en gastvrije manier.
Participatie
Een synodale Kerk is een Kerk waar niemand uitgesloten wordt van participatie of verantwoordelijkheid. Die deelname is gebaseerd op het feit dat alle gelovigen geroepen zijn om elkaar te dienen volgens hun gaven. Bij het formuleren van hun eigen beslissingen moeten de pastores dus aandachtig luisteren naar de meningen en ervaringen van de gelovigen.
Sensus fidei
Letterlijk vertaald: geloofsintuďtie. Elke gelovige kan vanuit een spreekwoordelijk zesde zintuig onderscheiden wat waarlijk van God is. Dat komt door de heilige Geest zelf die in hen werkt. Vanuit de Geest kunnen gelovigen de goddelijke werkelijkheid intuďtief begrijpen. Dit is de sleutel tot hun 'samen wandelen'.
Synode over synodaliteit
Synode betekent letterlijk: samen op weg. Als de kerk een synode houdt, bedoelt ze een programma van bijeenkomsten waarbij het hele Volk van God betrokken is om bepaalde vraagstukken te onderscheiden en de paus te helpen tot besluitvorming te komen.
Synodaliteit is niet zozeer een gebeurtenis, maar een proces en houding. Het is een actie van de Geest. Paus Franciscus verstaat dit als samen op weg gaan en elkaar begeleiden op de geestelijke weg om in verbondenheid met elkaar onze roeping tot zending te beleven.
Tekenen van de tijd
Het Tweede Vaticaans Concilie spreekt vaak over de tekenen van de tijd. Wat wordt daar precies mee bedoeld?
De Kerk voert haar zending niet uit in het luchtledige, maar in een concreet hier en nu. Daarom moet ze aandacht hebben voor de tekenen van de tijd, oftewel de realiteit en zorgen van de wereld. Die moet ze tegen het licht van het evangelie houden om te onderscheiden hoe God haar roept om ermee om te gaan. Alleen zo kan er een diepe solidariteit ontstaan tussen de Kerk en de mensheid. Niets wat echt menselijk is, vindt geen weerklank in het hart van de volgelingen van Jezus]. (Gaudium et Spes, 1)
Tweede Vaticaans Concilie
Tussen 1962 en 1965 bracht het Tweede Vaticaans Concilie alle bisschoppen van de wereld bijeen om na te denken over de kerk in verhouding tot de wereld. Een van de beslissende keerpunten betrof de openheid voor dialoog met andersdenkenden en een vernieuwd inzicht in de aard van de Kerk, in het bijzonder als Volk van God.
In 1975 werd de bisschoppensynode ingesteld als een manier om de broederlijke en collegiale ervaring van het Tweede Vaticaans Concilie voort te zetten, om de tekenen van de tijd te blijven onderscheiden in elk nieuw tijdperk in een geest van communie en zending.
De Synode over synodaliteit is een moedige poging om de besluiten van het concilie verder door te voeren en echt werk te maken van participatie in de Kerk.
Volk van God
Wat bedoelt de paus wanneer hij zich richt tot het Volk van God? De term werd in documenten van het Tweede Vaticaans Concilie gebruikt om de kerkgemeenschap te omschrijven. Hij drukt uit dat de Kerk niet alleen een hiërarchische structuur is, maar een volk dat samen op pelgrimstocht is.
Ook de Bijbel spreekt over het Volk van God. Daar gaat het allereerst om Israël, door God uitverkoren als zíjn volk, met wie Hij zijn eerste verbond sloot.
In Jezus Christus is de toegang tot het Volk van God uitgebreid tot alle volken en naties.
De zending van de Kerk is het volk van God te verzamelen op haar hele reis door de geschiedenis met het oog op het Koninkrijk van God. In die zin is de Kerk het teken en instrument van de innige verbondenheid met God en de eenheid van het gehele menselijke geslacht (Lumen Gentium, 1). De Kerk staat ten dienste van de zending van Christus, de Goede Herder, die de hele mensheid in zich verenigt.
Vrijmoedigheid
De kerk spoort alle gelovigen aan om vrijmoedig te spreken. Dat woord verwijst naar het Pinksterverhaal. De heilige Geest verdreef de angst uit het hart van de leerlingen en gaf hen de moed om vrijuit het goede nieuws te verkondigen. De Geest biedt ons diezelfde vrijmoedigheid in het synodale Proces en in de evangelisatie.
Vrijmoedigheid bestaat uit vertrouwen, openhartigheid en de moed om God te vinden op nieuwe wegen en tot grotere eenheid te komen. Zo wordt het synodaal proces een bron van vreugde, katalysator van nieuw leven en de springplank voor een nieuwe fase van missionair engagement.
Bij enkele kernbegrippen in het artikel wordt doorverwezen naar meer informatie
Wat is er nu bereikt?
De Kerk verandert heel erg traag
VRT Nws 29 oktober 2023
Peter Decroubele
Paus Franciscus en Geert De Cubber
De bisschoppensynode, die bijna vier weken lang aan de gang was in het Vaticaan, is afgelopen. Na heel wat debatrondes (vijf en een halve dag per week werd er gewerkt, telkens in twee sessies) volgt er nu een slotdocument. Enfin, slot, neen, volgend jaar volgt er nog een afsluitend deel van de synode. Nu krijgen alle deelnemers een jaar de tijd om over alles nog eens na te denken om dan volgend jaar alles in een finale plooi te krijgen. En dan heeft paus Franciscus - als hij nog paus is - genoeg richtlijnen en aanbevelingen om zijn Kerk in deze of gene richting te duwen.
"Of er veel revolutionairs zal uitkomen, weet ik niet. De Kerk verandert heel erg traag. Maar het feit dat er hier niet-bisschoppen mochten bijzitten, onder wie zelfs vrouwen, dat op zich is al revolutionair. Zoiets was onder de vorige pausen onmogelijk." Aan het woord is Geert De Cubber, medewerker van het bisdom Gent, diaken én een van die niet-bisschoppen die wekenlang mocht mee debatteren, in de aula paus PAULUS VI in het Vaticaan (zie foto’s).
"De methodiek was zeer goed beredeneerd door de organisatoren. Eerst was er een retraite waardoor je elkaar goed leerde kennen. De groep waarmee ik samen was, was ook de groep waarmee ik heb gedebatteerd. Als je elkaar kent, dan praat je ook constructiever. En dat heeft toch ook tot resultaten en tot vriendschappen geleid."
De Cubber was de enige niet-bisschop in het zestal Belgen dat op de synode was. Naast hem ook kardinaal Jozef De Kesel, monseigneur Koen Vanhoutte, een hulpbisschop van het aartsbisdom Mechelen-Brussel, theoloog Alphonse Borras, Joseph Matthieu, de aartsbisschop van Teheran-Ispahan én ook een vrouwelijke theoloog, Claire Jonard. Zij waren dus deel van een groep van 365 mensen, onder wie zowat 80 niet-bisschoppen, die de modernisering van de Kerk mee vorm moesten geven.
"Veel heikele thema's besproken"
En wat is er allemaal besproken? "Veel heikele thema’s, thema’s die gevoelig liggen, maar die wegens de moderne tijden besproken moeten worden. Niet gemakkelijk want je zit met een spanningsveld tussen het geseculariseerde Europa en continenten als Afrika en Azië waar de Kerk aan gelovigen wint, maar waar modernisering niet zo hoog op de agenda staat. En dan is er nog een strijd tussen hervormers en conservatieven." Zoals al vaker gezegd, een tanker als de Kerk krijg je niet zo snel gekeerd als een vlot bewegende kano.
Concreet: de lgbtq-gemeenschap bijvoorbeeld. De term alleen al ligt moeilijk. "In het document zal men het wellicht ook hebben over "people with a different sexual orientation". Maar duidelijk is dat er een betere omgang moet komen met hen", zegt De Cubber. Homostellen en zegeningen daarvan, het gonst al langer. Een homohuwelijk, dat lijkt er voorlopig niet door te komen. Wat hoor je nog na weken debatteren? Dat vrouwen in de Kerk niet echt meer een probleem vormen, er lijkt een consensus te zijn rond hen, zeker ook om hen tot diaken te wijden. Het celibaat en de afschaffing ervan is besproken, maar de grote doorbraak lijkt daar niet te liggen. Gehuwde priesters of vrouwelijke priesters, het zal nog niet voor direct zijn.
Paus Franciscus zat erbij als mentor, als luisterend oor, als een opa, als een gezagsfiguur
Wat zeker ook besproken is, een "hot topic" bij ons, is de aanpak van seksueel misbruik in de Kerk. Dus zowel vermijden als helen achteraf. Paus Franciscus is er al langer mee bezig, struikelt er net als de vorige paus over en moet soms dweilen met de kraan open. "Het slotdocument zal tonen dat er hier serieus op ingegaan is", zegt De Cubber. Ook veel besproken, wegens een dada van de paus, is de invulling van het priesterschap. Hun opleiding, hun taak, hun plaats in de samenleving en in de parochies.
Franciscus zat er niet de hele tijd bij, daarvoor is zijn agenda te vol. "Maar elke keer als we een nieuw thema aansneden, was hij er en gaf hij richting. Franciscus zat er echt bij als mentor, als luisterend oor, als een opa, als een gezagsfiguur. Franciscus luisterde vooral." Wat afgelopen week ook lekte, is dat Franciscus eens fel is uitgevaren tegen zijn eigen geestelijken. Omdat - vindt hij - ze te zeer in zichzelf gekeerd zijn, te weinig in de samenleving staan, vasthangen aan macht en status en gewaden, een discours dat Franciscus al vaker eens hield.
Volgend jaar besluiten trekken
Is deze synode de grote revolutie? Neen. De samenstelling ervan wel, maar er is gesproken en besproken en nu krijgen alle deelnemers aan de synode een jaar om over alles na te denken en in een laatste fase, volgend jaar dan, besluiten te trekken. "Wellicht zal dat minder lang duren, er zijn nu toch al wat punten bepaald en keuzes gemaakt. Maar na volgend jaar, het echte slot, dan zijn de lijnen definitief waarmee de paus rekening moet houden bij eventuele hervormingen", meent De Cubber.
Een tanker keert traag en Gods wegen zijn ondoorgrondelijk. Het slotdocument - dat normaal gezien openbaar wordt - zal al meer vertellen.